Estetik kavramı sizin için ne ifade ediyor?
“Estetik” sözcüğü Grekçe kökeninde “duyular yolu ile algılanan bilgi” anlamına gelmektedir. Ancak, Estetik bilimi olarak adının konması Baumgarten (1714–1762) tarafından gerçekleştirilir. Uzun bir süre “Güzellik Bilimi” olarak adlandırılan estetik, güzellik kavramının değişkenliği ve çirkinin de estetik olabileceği düşünülerek sanat yapıtının etkileme gücünün daha önemli olduğu gerçeğini de kapsamıştır. Tarih boyunca çeşitli düşünürler bu konuda farklı görüşler öne sürmüşlerdir. Bu konuda bilgi edinmek isteyenlere İsmail Tunalı’nın Estetik, Mehmet Doğan’ın 100 Soruda Estetik kitabını okumalarını öneririm.
Benim için ise estetik kavramı, bir objenin ya da görüntünün (sanat yapıtı, doğa) hem biçim hem içerik olarak tutarlı, uyumlu, etkileyici ve düşündürücü olmasıdır.
Yaptığınız çalışmalarda kendinizi hangi estetik kurama yakın hissediyorsunuz?
Resimlerimi yaparken herhangi bir estetik kurama uymayı düşünmem. Zihinsel, duyusal ve duygusal olarak ne yapmak istiyorsam onu yaparım. Ancak Berna Moran’ın sınıflandırdığı sanat kuramlarına göre söyleyecek olursam yansıtma kuramına yakınlığım var, soyutlasam da yine resimlerimde yaşamdan yansımalar var. Anlatımcı kurama yakınlığım var, çünkü aslolan duygu ve düşüncelerimi dışa vurmak. Duygusal etki kuramına yakınım, sonuçta yapıtın renk ve biçimlerden oluşan kompozisyonunu uyumlu ve özgün kılma sorumluluğum var. Yani belirleyici olan ne yapmak istediğim.
Sizce estetik, nesnel kurallar bütünü müdür yoksa yaşayan bir olgu mudur?
Estetik hali hazırda kimi nesnel kuralları kapsasa da, aslolan estetik görüşlerin değişkenliğidir. Bu durumda “estetik yaşayan bir olgudur” denebilir.
Sanat eğitimcisi olarak yıllarca pek çok öğrenci yetiştirdiniz. Sizce sanat eğitimi içerisinde estetiğin yeri ve önemi nedir?
Sanat eğitimi alan bir kişi tarih boyunca oluşan, değişen estetik görüşler konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Örneğin, bir sanat öğrencisinin Kant’ın “sanat yapıtının kendinden başka bir anlam ve amacı olamaz”, Hegel’in “sanattaki güzellik doğadaki güzellik değil, aklın yeniden yarattığı güzelliktir ve sanattaki güzellik, doğadaki güzellikten üstündür”, B. Croce’nin “sanatçı doğayı taklit etmez, ondan esinlenir; doğa, yalnız ona sanatçı gözü ile bakanlar için güzeldir” görüşlerini bilmesi ona yürümeye başladığı sanat yolunda yol gösterici olabilir. Bu nedenle sanat eğitimi veren programlarda ESTETİK dersinin bulunması gerekir. Hatta tüm gençlere lise düzeyinde bu dersin verilmesinde büyük yarar vardır.
Fotoğraf ülkemizde sanat eğitimi veren pek çok kurumun programında yer almaktadır. Sizce sanat eğitimi içerisinde fotoğrafın yeri nedir?
Fotoğraf, kimi özellikleri ile sanat eğitimi için oldukça yararlıdır. Öncelikle fotoğraf çekmek isteyen öğrenci çevresine daha dikkatli bakacak, eleştirel ve seçici olacaktır. Fotoğraf makinesi herkesin rahatça kullanabileceği bir teknoloji ürünüdür; yeteneğim yok, yapamam kaygısı yaşatmaz. Resme oranla daha çok deneme şansı verir. Ürünün saklama koşulları daha kolaydır, resim ve heykel gibi fazla yer kaplamaz. Amatörler için uygundur, stüdyo gerektirmez, her yerde, her koşulda uygulanabilir. Bu ve benzeri özellikleri nedeniyle ilköğretimden başlayarak çocuklar fotoğrafla tanışmalı ve bilinçli çalışmalara yönlenlendirilmelidir.
Diğer sanat dallarındaki estetik algı ile fotoğraf sanatı arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir?
Sanat dallarının içinde, resim ile fotoğrafın birçok ortak yönü olduğunu belirtmek gerekir. Her ikisi de iki boyutlu yüzey üzerinde gerçekleşmektedir ve görseldir. Göze, görmeye yönelik tüm bilgi ve deneyimler ikisi için de geçerlidir.
Resimsel bakış açısı görselliğe dayalı diğer sanatlar için sağlam bir temel oluşturur. Örneğin, grafik, tekstil, fotoğraf, seramik, tasarım, mimarlık, hatta tiyatro, sinema gibi birçok alan resim sanatının verilerinden yararlanmaktadır. Kuşkusuz resim sanatı da onlardan… Ancak, resim sanatı görsel estetik bakış açısı kazandırmak açısından daha elverişli olanaklar sağlamaktadır. Bu aşamada Temel Sanat Eğitimi dersinden söz etmek gerekir. Temel sanat eğitimi, görsel sanatların tüm dalları için gerekli olan bir eğitim alanıdır. Bu derste renk, biçim, oylum, ışık-gölge, açık-koyu, doku, ritm, kompozisyon gibi kavramlar ögesel, soyut uygulamalarla öğretilir, doğadan etütler ve yorumları da kapsar. Görsel düşünmeyi öğreten bir derstir. Fotoğraf için de temel oluşturur. Biçim, renk, ışık-gölge, doku, kompozisyon fotoğraf için de çok önemli sorunlardır. Resimle fotoğraf, teknik sorunlar dışında çoğunlukla ortak sorunlara sahiptir.
Kontrast Sayı 26, Kasım-Aralık 2011