Özlem BORA | Fotoğraf Sanatında Telif Sorunları (28. Sayı)

Kontrast Fotoğraf Dergisi’nin bu sayısında hem avukat, hem de amatör fotoğrafçı olarak, bana en çok sorulan hukuki konuları sizlerle paylaşmak istedim. Ürettiğiniz fotoğraflarda ihtilaf olmaması, ihtilaf olursa da hep sanatın galip gelmesi ümidiyle…

Fotoğrafta telif tazminatıyla ilgili ilk dava nedir?

Kanadalı Portre fotoğrafçısı Napoleon Sarony, fotoğrafçılığın telif hakkı gerektiren yaratıcı bir eylem olarak kabul edilmesi için ilk yasal savaşı başlatan kişidir. Çekmiş olduğu, Oscar Wilde’ın portre fotoğrafı için, 1884 yılında, 12.000 ABD Doları tazminat alarak emsal teşkil etmiştir.

Türk hukukunda fotoğraf sanat mıdır?

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun (FSEK) 1. maddesinde eser kavramı tanımlanmış olup, ilim ve edebiyat eserleri, musiki eserleri, güzel sanat eserleri ve sinema eserleri “eser” olarak kabul edilmiştir. Kanunumuza göre, fotoğraf, sahibinin hususiyetini taşıyorsa ve estetik unsurlar içeriyorsa, güzel sanat eseri olarak kabul edilmektedir.

Eğer fotoğrafta estetik yoksa ancak teknik ve ilmî mahiyet taşıyorsa, ilim ve edebiyat eseri olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, eser mahiyetinde olmasa dahi, FSEK’in 84. maddesine göre, fotoğraf koruma altındadır. Görüldüğü gibi, Türk Hukuku’nda fotoğrafta ciddi bir koruma söz konusudur ve fotoğraf sanat eseri olarak kabul edilmiştir.

Fotoğrafın izinsiz kullanılması durumunda tazminat davası açılabilir mi?

1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 27. maddesi uyarınca; herkes vücuda getirdiği her türlü bilim, edebiyat ve sanat eserlerinden doğan manevi ve parayla ölçülebilir menfaatlerinin korunmasını isteme hakkına sahiptir.

Fotoğraf eseri, sahibinin yazılı izni olmadan kullanılırsa, FSEK’in 68. maddesine göre, rayiç bedelin üç katı tutarında tazminat talep edilmesi mümkündür. Burada rayiç bedel takdir edilirken, varsayımsal sözleşme bedeli dikkate alınır. Yani, fotoğrafı çeken kişi, kendi rızasıyla fotoğrafı o çalışmada, mesela reklâm afişinde kullanılmasına izin vermiş olsa ve bu konuda bir sözleşme yapmış olsa idi, sözleşme bedeli ne olurdu? Bu rayiç bedelin 3 katına kadar tazminat talep etmek mümkündür. Davalarda pozlama, netlik, kadraj gibi teknik konular ile kompozisyon, renk gibi estetik konular incelenerek, kompozisyon ve konu değerlendirilmesi de yapılarak, bilirkişiler fotoğrafın mali boyutunu tespit ederler. Tespit edilen rayiç bedelin üç katı tutarında maddi tazminat talep etmek mümkündür. Fotoğrafı izinsiz kullanılan kişi, maddi tazminat talep ettiği gibi, ayrıca manevi tazminat da talep edebilmektedir. Talep edilen maddi ve manevi tazminata, faiz işletilmesini talep etmek de yasalarımıza göre mümkündür. Fotoğrafın izinsiz olarak kullanılması durumunda, eylemin durdurulmasını ve mahkeme kararının gazetede yayınlanmasını isteme hakkı da vardır. Gazetede yayınlanmasında da ilan masrafını fotoğrafı izinsiz olarak kullanan kişi karşılamaktadır.

Fotoğraf kaç yıl korunur?

Fotoğraf eseri, yaratıcısı hayatta olduğu sürece korunduğu gibi, ölümünden itibaren de 70 yıl boyunca koruma altındadır.

Modellik sözleşmesi zorunlu mu?

FSEK’in 86.maddesi; eser mahiyetinde olmasa dahi, bir kişinin izni olmadan fotoğrafının çekilemeyeceğini düzenlemiştir. İleride ihtilaf çıkmaması adına, amatör ya da profesyonel tüm fotoğrafçıların, portre çalışmalarında, modellik sözleşmesi yapmalarını tavsiye ederim. Çektiğiniz fotoğrafı birtakım ticari alanlarda, misal olarak, bir reklâm broşürü olarak kullanmayı planlıyorsanız, sadece fotoğrafın çekilmesi için alınmış izin de yeterli değildir. Lisans sözleşmeleri ya da modellik sözleşmeleri olsun, fotoğrafla ilgili tümsözleşmelerin internetten indirilip kullanılması, hatalı uygulamalara yol açmaktadır. Her somut olayda, olayın özelliğine uygun ve uzmanlardan görüş alınarak sözleşme yapılması gerekir.

Fotoğrafta etik kurallar var mı?

Fotoğrafın her alanında etik kurallar vardır. Çektiği mantar fotoğrafının başkası tarafından çekilmemesi için üzerine basan kişiye doğa fotoğrafçısı denemeyeceği gibi, kuşların göç yollarını tehdit eden ya da yuva ve yavru fotoğrafları çeken kişiye de kuş fotoğrafçısı denmesi mümkün değildir. Aynı şekilde, tele objektifle ya da gizli kamera ile çalışan kişiye de portre fotoğrafçısı denemez. Yarı evcilleşmiş aslanların fotoğraflarının yaban hayatı yansıtmayacağı açıktır. Sadece fotoğraf çekiminin değil, dijital manipülasyonların da kanunlara ve etik kurallara uygun olması gerektiği unutulmamalıdır. Örnek olarak, karısını öldürmekten yargılanan sporcu O. J. Simpson’un fotoğrafını mevcut ten renginden daha koyu bastığı için Time Dergisi ırkçılıkla suçlanmıştır.

Gazeteci Kevin Carter’a, 1994 yılında, Pulitzer ödülü kazandırmış olan aç Sudanlı çocuğun içler acısı hali ve arka planda bekleyen akbabadan oluşan fotoğraf karesi, etik kuralların sorgulanması için iyi bir örnektir. Kevin Carter, bir gazeteci sorumluluğu ile bu fotoğrafı tüm dünyaya duyurmuştur. Ancak, gazetecinin o çocuğu neden kurtarmadığı konusundaki vicdan azabı, onu, aynı yıl, intihara kadar götürmüştür. Her şeyde olduğu gibi, fotoğrafta da, etik kuralların sorgulanması ve önemsenmesi gerekir.

İsimsiz fotoğraf kullanımı yasal mı?

Sosyal paylaşım ağlarında, her salisede, çok sayıda görsel malzeme el değiştirmektedir. Ancak, fotoğrafın kim tarafından üretildiği konusu üzerinde hiç durulmamaktadır. Fotoğrafların izinsiz ve/veya isimsiz kullanılması yasal değildir. Dijital fotoğrafçılık, fotoğrafın kopyalanmasını inanılmaz boyutta hızlandırmıştır, ancak teknolojik kolaylığın beraberinde çok ciddi boyutta sıkıntılar taşıdığı unutulmamalıdır.

Fotoğraf nasıl tescil edilir?

Deklanşöre bastığımız andan itibaren, fotoğraf üzerindeki haklarımız başlar. Bu bağlamda, fotoğrafın tescil zorunluluğu yoktur. Fotoğraf tescil ettirilmek istenirse, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, tescil makamı olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nı göstermiştir. İlgili Bakanlıkta bir taahhütname imzalanıp, bir bedel (2011 yılı için 77,44 TL) ödenerek fotoğrafın tescili mümkündür. Tescil edilmekle, “copyright ©” işaretini de fotoğraflarınızda kullanabilirsiniz. Fotoğrafın, noter kanalıyla da tescili mümkündür. Bir fotoğrafın tescili, hak doğurucu değildir, ancak ispat açısından hüküm ifade eder.

Çekilen fotoğraf yasal mı?

Fotoğraf üretirken dikkat edilmesi gereken kurallar; çekim tekniği, doğru pozlama, netlik, kadraj gibi teknik; kompozisyon, renk gibi estetik konular ilk akla gelen konulardır. Oysa ki, çekim sırasında sorgulanması gereken bir önemli konu da; fotoğrafın yasal olup olmadığıdır.

Örneğin, askeri bölgelerde güvenlik sebebiyle fotoğraf çekimi yasaktır. Toplantılarda ve yürüyüşlerde genel olarak fotoğraf çekilebilir. Ancak, kişilik haklarına saldırı mahiyeti taşıyan bir fotoğraf ya da fotoğraf altı yazısı hukuken korunamaz. FSEK’in 86.maddesi eser mahiyetinde olmasa dahi, bir kişinin izni olmadan fotoğrafının çekilemeyeceğini düzenlemiştir.

Fotoğrafçının, konu olarak bir mimari eseri ya da sanat eserini seçmiş olması durumunda da, o eserlerin de FSEK kapsamında korunduğunu unutmamak gerekir. Her somut olayda, fotoğraflanan kişi ya da nesnenin hukuki boyutu değerlendirilmelidir.

Yasal ve sanatsal fotoğraflar üretmeniz dileğiyle…

Özlem BORA

Kontrast Sayı 28, Mart-Nisan 2012

Bizi paylaşın..