Özellikle 20.yy’ın ikinci çeyreğinde Amerika’daki gazete ve dergilerde haber fotoğrafı kullanımının artmasıyla birlikte, haber fotoğrafçılarıyla ilişkileri düzenleyen, gazeteye basılacak olan fotoğrafların seçimini ve düzenlemesini yapan, uzman bir kişinin gazetelerde ya da dergilerde görev yapma gereksinimi ortaya çıktı. Özellikle son 50 yıldır gerek uluslararası gerekse ulusal basında çıkan birçok gazete ve dergi, özellikle haber fotoğrafçılığından gelmiş önemli kişileri bu amaçla istihdam etmeye başladı. Bu kişiler, kadrolarında bulunan haber fotoğrafçılarının kabiliyetlerine göre onları olaylara göndermek ve gelen fotoğrafların içinden, olayı en iyi anlatan fotoğrafları gazeteye vermekle görevlendirildiler. Böylece haber fotoğrafçılığının gelişmesiyle birlikte fotoğrafların sıralanması ve kullanımı, fotoğrafların kendisi kadar önem kazanmaya başladı. Çünkü fotoğraf editörleri, günümüzde sadece gazetelerin bünyesinde değil, artık fotoğraf ajanslarından, her türden yayın organından, reklam ajanslarına kadar karşımıza çıkmaktadırlar.
Ama bilinmelidir ki; fotoğraf editörlerinin evrensel olabilmesi için fotoğraf dışında farklı konularda da bilgi sahibi olması gerekir. Fotoğraf editörlerinin sanat tarihi, antropoloji, tarih, arkeoloji, dinler tarihi gibi konularda bir ya da birden fazla uzmanlıklara sahip olmaları, onların fotoğraf seçiciliğinde belli bir kalite artışına katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla, uluslararası basındaki fotoğraf editörleri sık sık üniversitelere akademik toplantılara çağrılmalarının yanı sıra, düzenli seminerlerle mesleki bilgilerini talep edenlerle paylaştıkları gibi, bilgi edineceklerine inandıkları toplantı ve seminerlere aktif izleyici olarak katılıp kendilerini geliştirirler.
Gazete ve dergilerde görev alan fotoğraf editörlerine üç farklı kaynaktan fotoğraf gelir; birincisi; “staff photographer” olarak anılan yayın organın kendi fotoğrafçılarından, ikincisi; “freelance photographer” olarak adlandırılan serbest çalışan fotoğrafçılardan, üçüncü olarak da; fotoğraf ajanslarından gelen fotoğraflardır.
Elinde bu farklı kaynakları ve limitli bir bütçe bulunduran fotoğraf editörleri, konulara göre fotoğrafçı ve fotoğraf seçimi yaparlar.
Fotoğraf editörleri, kadrosundaki haber fotoğrafçılarının ve sektörde çalışan serbest fotoğrafçıların iyi ve zayıf yanlarını çok iyi bilirler. Söz konusu işe giden haber fotoğrafçısından tek tek fotoğraflardan oluşan belli sayıdaki fotoğraflarla değil, hikâyeyi tümüyle anlatabilen “seri fotoğraflarla” geri dönmesini beklerler. Şartlar uygunsa, iş dönüşü fotoğraf editörü ve haber fotoğrafçısı buluşarak, konuya ilişkin en doğru fotoğrafları seçmek için bilgisayar başında fotoğrafları inceleyip seçimlerini yaparlar. Eğer haber fotoğrafçısı görevde, yani kurum dışında ise kendisi ile görsel iletişim araçları aracılığıyla (skype vb.) temas kurularak görüş ve önerilerinin alınmasına özen gösterilir.
Ulusal Basında Fotoğraf Editörlüğüne Yaklaşım
Ülkemizde fotoğraf editörlüğünden son on yıldır sıkça söz edilmesine rağmen, çok az sayıda gazete ve ajansta fotoğraf editörlüğü hayata geçirilmiştir. Günümüzde bu görevi yapan fotoğraf editörleri; Zaman Gazetesi’nde Selahattin Sevi, Milliyet Gazetesi’nde Yurttaş Tümer, Hürriyet Gazetesi’nde Sebati Karakurt, Habertürk Gazetesi’nde Fatih Sarıbaş, Sabah Gazetesi’nde Kutup Dalgakıran ve Anadolu Ajansı’nda Gürsel Eser’dir.
Ancak bu sayı yetersizdir. Bu yüzden günlük gazetelerde yazıya/habere, yazı işlerine ve sorumlularına karşı gösterilen ilgi fotoğrafa karşı hala gösterilememektedir. Tam tersine yıllar önce gazeteci Metin Münir’in hazırladığı “Güneş Gazetesi Haber ve Fotoğraf Kılavuzu”na baktığımızda fotoğraf editörlüğünün tanımlandığını ve yerinin; gazetenin Genel Yayın Yönetmeni ve Yazı İşleri Müdürü’nden sonra, Haber Müdürü ile aynı sırada olduğunu görürüz. Yine aynı kılavuz, bize fotoğraf editörünün gazetenin en önemli görevlilerinden biri olduğunu ve en önemli görevlerinden birinin ise fotoğraf seçiciliği olduğunu söylemektedir.
Ancak gazeteler fotoğraftan yeterince faydalanıp, dergi, gazete gibi yayın organlarında zorunlu olarak fotoğraf kullanırken, bazılarının künyelerinde fotoğraf editörlüğünün adının bile olmaması oldukça şaşırtıcıdır. Her türlü görsel malzemeden sorumlu, bu konuda eğitimli bir birikimin, kısaca fotoğraf editörlüğünün var olması dünya standartlarında bir yayın anlayışı ve uygulaması için mutlaka gereklidir. Türkiye’de genel olarak pratikten, yani haber fotoğrafçılığından gelmiş insanlar fotoğraf editörü olarak atanmaktadır. Dolayısıyla bu konuda yeterli kurumsallaşma, fotoğraf editörlüğü eğitimi ve birikimi zayıftır. Türkiye’de iyi şeyler yapan haber fotoğrafçıları vardır ancak onları değerlendirebilecek, yönlendirebilecek, motive edecek kurumsallaşmış bir fotoğraf editörlüğü kültürü halen yoktur. Belki de dünyada haber fotoğrafını en bol kullanan gazeteler ve dergiler bizdedir ama ne yazık ki, haber fotoğrafları estetik ve anlatımcı boyutuyla kullanılmamaktadır. Bizde fotoğraf editörlüğünün görev tanımı; daha çok çekilen fotoğrafların ayıklanması ve yazı işlerine sunulmasıdır. Ancak fotoğraf editörünün görevleri daha geniştir.
Fotoğraf Editörünün Görevleri
Modern haber fotoğrafçılığında fotoğraf editörü, bu yeni görsel dilin doğru ve etkili kullanımı açısından takımın önemli bir elemanıdır. Fotoğraf editörü bir gazetede/dergide aşağıdaki görevleri üstlenmiştir;
• Haberin anlatılması için fotoğraflar edinmek, (Bu fotoğraflar birçok kaynaktan gelebilir. Kadrolu çalışan fotoğrafçılar, serbest fotoğrafçılar, halkla ilişkiler bölümü, fotoğraf ajansları, fotoğraf dernekleri, arşivler ve fotoğraf koleksiyonları vb.)
• Yayınlanacak fotoğraf için, kadrosundaki ya da kendisi için serbest çalışan haber fotoğrafçılarını yönetmek, idare etmek,
• Sayfaya basılacak fotoğrafı arşivden buldurmak,
• Eline geçen birçok fotoğraftan hangisinin nerede ve nasıl kullanılacağına karar vermek,
• Seçilen fotoğrafların yayınlanmadan önce gerekiyorsa pozlandırma, kadraj, ton ve renklerini düzenlemek…
Fakat tüm yayınlar, ne tek bir editör tarafından kontrol edilir, ne de fotoğraf editörleri yukarıda sayılan görevlerin hepsini birden yerine getirirler. Dolayısıyla birçok gazetede, haber fotoğraflarının yazı işlerine teslimine kadar olan sürecin düzgün yürütülmesi için düzenli bir yol bulunmamaktadır. Bir dergide ya da gazetede çalışan fotoğraf editörü, ajans ya da farklı kaynaklardan fotoğraf edinmekle veya haber fotoğrafçılarına görev dağılımını sağlamakla yükümlü olabilir. Bazı gazetelerde ve dergilerde fotoğraf editörü tüm emeğini, sayıları yüzleri bulan haber fotoğrafçıları ile serbest fotoğrafçılar arasında seçim ve düzenleme yapmaya harcamaktadır. Bazı dergilerde ise, haber fotoğraflarını yayınlanmak üzere seçilmesi görevi fotoğraf editörüne değil, yayın yönetmenine aittir. Bazı fotoğraf editörleri ise, sadece haber fotoğrafçılarını görevlendirme ve yayınlanacak fotoğrafları seçme işini üstlenmez, aynı zamanda ölçülerin nasıl ayarlanacağına ve fotoğrafların nasıl kadrajlanacağına karar verip fotoğraf basılmaya hazır hale gelene kadar düzenlemesini de yaparlar.
Aslında bir iletişimci olarak fotoğraf editörünün yeri doldurulamaz özellikleri vardır. İyi bir fotoğraf editörü doğru görev için, doğru haber fotoğrafçısına sorumluluk vererek en önemli seçimlerinden birini yapar. Görev için en istekli ve uygun haber fotoğrafçısını seçer. Görevlendirdiği haber fotoğrafçısını cesaretlendirip görevi için motive eder ve bu sayede haber fotoğrafçısının orijinal fotoğraflar yakalayıp yaratıcılığını kullanmasını sağlar.
Ama fotoğraf editörü, haber fotoğrafçısı olmak zorunda değildir ya da haber fotoğrafçılığından gelmek zorunda değildir. Fakat iyi bir fotoğraf bilgisi ve estetik anlayış ile çekilen fotoğrafların elenmesi ve kullanımı açısından büyük bir avantajdır. Dijital fotoğraf makinelerinin dijital ve mekanik limitlerini ve kullanım şekillerini bilmek zorundadır. Böylece haber fotoğraflarını daha objektif olarak değerlendirebilir.
Haber Fotoğrafçısı İle Fotoğraf Editörü Arasındaki İlişki
Haber fotoğrafçısı ve fotoğraf editörü arasındaki ilişki son derece önemlidir. Çünkü ortak bir noktaları vardır; o da haber fotoğraflarıdır. Haber fotoğrafçısı fotoğrafı üretirken, fotoğraf editörü fotoğrafı en iyi şekilde kullanır. Fotoğraf editörü, haber fotoğrafçısından inisiyatif alabilmesini, yaratıcı düşünebilmesini, klişelerden uzak durmasını ve farklı yaklaşımlar benimsemesini bekler. Haber fotoğrafçısı ise göreve gitmeden önce mümkün olduğu kadar bilgilendirilmeyi, haklarına saygı gösterilmesini ve fotoğrafları düzenleme sürecinde kendinden görüş alınmasını bekler. Bu karşılıklı görevde haber fotoğrafçısını motive eden en önemli noktalar; çektiği fotoğrafın dergide, gazetede yayınlanması ve altına isminin yazılmasıdır. Bu sayede haber fotoğrafçısı işinde daha özenli davranıp mükemmel fotoğrafı elde edebilmek için daha çok çaba sarf eder.
Genellikle haber fotoğrafçılarının kendi çekimlerini düzenleme hususunda başarısız oldukları düşünülmektedir. Ancak çok az sayıda haber fotoğrafçısı, çektiği fotoğraflar ile ilgili soğukkanlı ve objektif davranabilir.
Dolayısıyla seçimi haber fotoğrafçısı değil, haber fotoğrafçısı ve fotoğraf editörü beraber yapmalıdır. Çünkü her fotoğraf editörünün belleğinde veya bilinçaltında fotografik bir stil bulunur. Bu yüzden haber fotoğrafçıları bu editörlerin aklındakileri iyi anlamalı, istek ve yaklaşımlarını çok iyi bilmelidir.
Doğru Fotoğraf Seçiminin Sonuçları Haber fotoğraflarının gazetelerin ya da dergilerin farklı sayfalarında kullanımının uygunluğuna dair birçok farklı teori bulunmaktadır. Gazetelerin ilk sayfaları genellikle dergi kapakları gibidir. Hem gazeteyi sattırma, hem de okurların ilgisini çekme görevi ilk sayfaya yüklenmiştir. Gazeteler satıldıkları bayilerde ikiye katlanıp raflara dizildiğinde, satılmalarını sağlayan en önemli unsur ilk sayfalarının en üstünde yer alan başlık ve fotoğraflardır. Birçok gazete (Hürriyet, Milliyet, Vatan ve Habertürk gibi) başlık altında ya da üstünde tek bir fotoğraf kullanır. Bu fotoğraf hem dikkat çekmeli, hem de çarpıcı olmak zorundadır. İç sayfalarda ise fotoğraf ve yazılar istenilen şekilde ve boyutta kullanılabilir.
Haber fotoğrafçıları için en büyük fırsatlardan biri fotoğraflarının bu önemli sayfalarda yer alabilmesidir.
Bunun içinde haber fotoğrafçısı tarafından çekilen fotoğrafların bir fotoğraf editörü tarafından doğru olarak seçilmesi gerekir. İyi bir fotoğraf editörü hareket etkisi, sınırlı ya da sınırsız alan derinliği, netsizlik, ışık patlamaları, ters ışık ve kötü pozlandırma gibi özelliklere sahip fotoğrafları göz önüne alıp, elde edilen haber fotoğraflarını dikkatle analiz etmelidir. Bazen haber fotoğrafçısının işe yaramaz diye düşünüp atmaya çalıştığı haber fotoğrafları son derece orijinal olabilir. Çünkü fotoğrafın yayımlanacağı sayfanın estetiği ve görünümü fotoğraf seçiminde etkin bir rol oynayabilir. Genel yayın yönetmenleri ya da sayfa sekreterleri, bazen yatay bir sayfaya dikey çekilmiş bir fotoğraf kullanılmasını tercih edilebilirler. Çünkü birçok gazetenin bir veya birkaç reklamın baştan sona tüm sayfayı kapladığı, sadece birkaç sütunluk alanın boş kaldığı iç sayfaları bulunmaktadır. Bu durum, haber fotoğrafçısının bir sütuna sığacak şekilde yerleştirilecek fotoğraflar çekmek zorunda olması anlamına da gelmektedir. Fakat maalesef birçok konuyu bu şekilde sınırlandırarak fotoğraflamak, haber fotoğrafçılarının açısından bakıldığında oldukça güçtür.
Sonuçta; haftalar boyu süren, yüzlerce belki de binlerce fotoğraf çekerek geniş ve önemli bir konuyu fotoğraflamış olan haber fotoğrafçısı, çoğunlukla bir eleme ve seçim süreci ile karşı karşıya kalır. Eğer fotoğrafları düzenleyecek olan fotoğrafçının kendisi ise kuşkusuz olayı ayrıntılarıyla biliyordur. Ama bu görevi eğer bir başkası üstlendiyse olayı iyice öğrenmesi gerekmektedir. Asıl fotoğrafları düzenleme süreci fotoğrafların dikkatli bir biçimde incelenmesiyle başlar. Bu ilk aşamada, üzerinde daha detaylı çalışma gerektiren fotoğraflar bir kenara ayrılır. Olayın gidişatı ve basılacak olan sayfanın düzeni dikkate alınarak final seçimi yapılır. Fotoğraflara ayrılmış olan alanın değişebilmesi ihtimaline karşı bazı alternatif seçimler de yapılır. En sonunda; tüm bu seçilen fotoğraflar yazı işlerine sunularak, günlerce ya da aylarca üzerinde çalışılıp emek verilmiş haber fotoğrafları ya da foto röportajlar gazetelerde/dergilerde okuyucularıyla buluşurlar.
KAYNAKLAR:
AYDIN, Ayhan, “İfsak Dergisi”, Sayı 131
ÇOBANOĞLU, Haluk, “İfsak Dergisi”, Sayı 131
HOY, P. Frank, “The Visual Approach Photojournalism”, Prentice –Hall Englewood Cliffs, New Jersey, 1986
KABAN, Engin, “İfsak Dergisi” ,Sayı 131
KANBUROĞLU, Özer, “Basında Haber Fotoğrafı Kullanımı” Ankara Gazeteciler Cemiyeti Yayını, Ankara, 2002
KANBUROĞLU, Özer, “Haber Fotoğrafçılığı”, Say Yayınları, İstanbul, 2013
MÜNİR, Metin, “Güneş Gazetesi Haber ve Fotoğraf Kılavuzu”, y.t.
ORAL, Merter, “Weimar Cumhuriyetinden Günümüze Fotoğraf Ajanslarının Fotojurnalizme Katkıları”, Espas Sanat Kuram Yayınları, İstanbul, 2011
ROTHSSTEIN, Arthur, “Photojournalism, Pictures for Magazines and Newspaper”, Amphoto American Photographic Book Publishing Co, New York, 1956
Kontrast Sayı 44, Kasım-Aralık 2014
Prof. Dr. Özer KANBUROĞLU
İstanbul Aydın Üniversitesi, İletişim Fakültesi
Görsel İletişim Tasarımı Bölümü
[email protected]