“Geriye dönüp baktığımda tek bir şeyi dahi değiştirmek istemezdim…”
Fotoğraf: Kürşat Bayhan
Ustalar seçkimizin bu sayısını, ardında bize fotoğraf, sinema ve hayata dair birçok şeyi bırakarak, kısa bir zaman önce tedavi gördüğü hastanede 65 yaşında hayatını kaybeden Mary Ellen Mark’a ayırmak istedik.
ABD Philadelphia’da doğan ve New York’ta büyüyen, bilinen en önemli hümanist fotoğrafçılardan biri olarak anılan Mark, üniversitede sanat tarihi ve resim okuduktan sonra eğitim kariyerine aynı üniversitenin fotoğraf bölümünde devam etti. Bir sokak fotoğrafçısı olarak hep farklı projeleri benimsedi. Sosyal yaşamın dışına itilmiş bireyler, Mumbai’deki hayat kadınları, Seattle’daki evsiz gençler, eroin bağımlıları, sokak çocukları, engelliler, kadın mahkûmlar, Oregon’daki akıl hastaları, ikizler Mark’ın fotoğraflarında, projelerinde ve çalışmaları arasında yer aldı. Kadın mahkûmların fotoğrafını çekebilmek için bir aydan fazla bir süre kadınlar koğuşunda yaşadı. Hindistan’da Bombay genelevlerinde çekim yapabilmek için tam 10 yıl uğraştı. Hindistan, Meksika, Vietnam gibi birçok yerde sirk fotoğrafları çekti. Genellikle siyah beyaz fotoğraflar çeken ve fotoğrafının çekilmesi zor konularla çalışan Mark, Look ve Life gibi dergilerde kariyerine başladı. 90’larda Coach, Eileen Fisher ve Heineken gibi markaların reklam kampanyalarında fotoğrafçılık yaparak moda ve portre fotoğrafçılığına geçiş yaptı. Aynı zamanda da belgesel projelerine devam etti. Özellikle Henri Cartier-Bresson, Robert Frank ve Dorothea Lange’in çektiği belgesellere özel bir ilgisi vardı. Life, Time, Rolling Stone, The New York Times Magazine gibi dergilerde de çalışmaları yer aldı. Dergilerdeki editöryal çalışmaları, onu uluslararası üne kavuşturarak kısa zamanda fotoğraf dünyasında tanınır hale getirdi.
Türkiye için özel olan; kazandığı “Fulbright” bursu sonrası 1 yıl Türkiye’de kaldığında “Hayatımı değiştiren fotoğraf” dediği fotoğrafı 1965’te Trabzon’da çekti. 10-12 yaşlarında sarışın bir kız çocuğunun gülümseyen fotoğrafı. “Beatiful Emine” hala dünyanın dört bir yanında yayımlanıyor ve herkes Mark’ı bu fotoğrafıyla hatırlıyor.
Hayat kadınlarının, uyuşturucu çetelerinin ve dilencilerin de fotoğraflarının yer aldığı ilk kitabı “Streetwise” (1988) “Indian Circus” (1993), en iyi işlerinin toplandığı “Mary Ellen Mark: Portraits” (1995), “Mary Ellen Mark: American Odyssey” (1999), “Twins” (2003), “Exposure” (2006), “Prom” (2012) ve “Man and Beast” (2014) gibi birçok kitap çıkardı.
1978’de Castelli Graphics, Mark’ın Oregon’da bulunan yüksek güvenlikli akıl hastanesindeki koğuşlarda yaşayan kadınları fotoğrafladığı seriyi “Ward 81” adıyla açtı. 1992’de Manhattan’da açılan ve gezgin bir sergi olan “Mary Ellen Mark: 25 Years”ın öznesi oldu.
1979’da kitap formunda da yayınlanan “Ward 81”, Time dergisi yazarı Robert Hughes tarafından “Fotoğraf filmi üzerinde çalışılan en özenli işlerden biri” olarak tanımlandı. Seattle’da evden kaçan çocuklar hakkındaki fotoğraf denemesi, eşi Martin Bell’in yönettiği Oscar adayı ‘Streetwise’ adlı belgeselin omurgasını oluşturdu. Birçok film setini fotoğrafladı. Mark, Magnum fotoğraf ajansıyla da çalıştı. Bir süre sonra kendi ajansını kurdu. Uzun süreli projeler gerçekleştirebilmek ve profesyonel bir yardıma ihtiyaç duyduğu yıllarda çok etkilendiği Henri Cartier Bresson’un da kurucuları arasında bulunduğu Magnum Ajansına başvurdu ve 1977 yılında üyeliği kabul edildi. Ajansın çok katkısı olmasına rağmen 4-5 yıl sonunda kendi başına devam etmenin daha kolay olacağını görerek ajanstan ayrıldı. 1988’de kendi fotoğraf ajansını kurdu.
Mary Ellen Mark, 2001 yılında Cornel Capa Ödülü’ne layık görüldü. Yine 2001’de “America” isimli sergi ve kitap projesi Erna ve Victor Hasselblad Vakfı ile Walter Anneberg Vakfı tarafından Gazetecilik Alanında Yaşam Boyu Başarı Ödülü’yle onurlandırıldı. Film ve fotoğraf alanında seçkin bir kadın fotoğrafçı olması nedeniyle John Simon Guggenheim Birliği tarafından Matrix Ödülü ve gazete fotoğrafçılığına katkıları nedeniyle Dr. Erich Salomon ödüllerini aldı. Alma Mater Pensilvanya Üniversitesi ve Sanat Üniversiteleri ile Güzel Sanat Akademileri tarafından fahri doktora verildi. Amerikan Photo okuyucuları tarafından anketle ‘Yılın En Etkileyici Kadın Fotoğrafçısı’ seçildi. 2014’te, George Eastman House tarafından Fotoğrafçlıkta Yaşam Boyu Başarı Ödülü’nü kazandı.
Bu kadar başarıyla anılan fotoğrafçı Mary Ellen Mark ile yapılan bir röportajda başarılarına dair kendisine yöneltilen “Fotoğraf çekerken nelere dikkat edersiniz?” sorusuna;
“Beni şaşırtan ve harekete geçiren olayları fotoğraflamayı seviyorum. Fotoğraf değişik bir sanat. Fotoğrafı fotoğraf yapan; bazen kareye dahil edilen, bazen de dışarıda bırakılan oluyor. Fotoğraf çekmek için bir formül olduğunu düşünmüyorum. Bazen fırsatlar çıkıyor biz kullanamıyoruz. Bazen de fırsat çıkmıyor. Önemli olan fırsat geldiğinde onun bir fırsat olduğunu anlayabilecek kadar dikkatli ve hazır olmaktır.”;
“Fotoğraf olmasaydı ne olurdu dediğiniz oldu mu?” sorusuna ise; “Geriye dönüp baktığımda tek bir şeyi dahi değiştirmek istemezdim. Fotoğraf olmasaydı hayal edemeyeceğim kadar farklı olurdu hayatım, onu biliyorum. En önemlisi hayatıma anlam veren bu kadar harika insanı tanımamış olacaktım. Fotoğrafla dolu uzun bir ömür geçirmeyi umuyorum, çünkü destan henüz bitmedi” olarak cevaplamıştı.
Onun için söylenecek, Onu anlatacak çok şey var elbet. Erken kaybettiğimiz, ama aslında bu destanı çoktan yazmış olan Mary Ellen Mark’ı bize fotoğrafları anlatsın…
Kaynaklar:
maryellenmark.com/text/magazines/genisaci/931r-000-003.html.
doksanyedionuc.com/mary-ellen-mark-sinirli-bir-yasamim-olacagina-olmeyi-tercih-ederdim/
anothermag.com/art-photography/7458/mary-ellenmarks-greatest-photographs
maryellenmark.com/bio_resume/bio_resume.html.
maryellenmark.com/gallery/gallery.html
time.com/3692506/the-photo-that-made-me-mary-ellenmark-trabzon-turkey-1965/
blueskygallery.org/exhibition/mary-ellen-mark/#6.
Kontrast Sayı 48, Temmuz-Ağustos-Eylül 2015
Hazırlayan: Deniz KORAŞLI