Fotoğraf güncel sanatın konuştuğu dillerden birisidir ve sanatçının kendini ifade etmesi anlamında önemli araçlarından bir tanesidir. Günümüzde yaygın bir biçimde kullanılan bir ifade biçimi olması kaçınılmazdır. Bu durum tabii ki dijital fotoğraf tekniğinin gelişmesi ile doğru orantılıdır. Fotoğraf tekniği, plastik sanatlar içinde yeni bir teknoloji olarak 1920’li yıllarda “sürrealizm’’ içinde kendine bir yer bulmuş ve değişik biçimlerde yorumlanmıştır. Bu evrede fotoğraf, plastik sanatlar ile daha bir içli dışlı olmuştur. Daha sonrasında fotoğraf yeniden ele alınarak güncel sanat alanına zuhur etmiş değişik bir form olarak karşımıza çıkmıştır.
Var olan bütün teknikler veya medyumların yanında fotoğrafın güncel sanat içinde kullanılması oldukça farklıdır. Güncel sanat içinde fotoğraf, geleneksel kullanımından pek de farklı olmayarak, still image kavramı üzerinden yola çıkarak belli bir anı yakalamak ya da görüntülemek için kullanılmıştır. Aslında bu kullanım resim geleneğinin devamı olarak kendine yer bulmuştur. Başka bir deyişle kurgulanan an fotoğraf tekniği ile resmedilmiş oluyor. Üstüne epey konuşulan konulardan biri de; güncel sanat içinde kullanılan fotoğraf kalitesinden ya da çekim tekniğinden ziyade, içerdiği kavram ile önemli hale gelmiş olması. Evet, bu doğru olabilir, sanatçının her zaman muhteşem ekipmanlarla çalışma şansı olmayabilir ya da anlatmak istediği gerçekten de fotoğrafın teknik kalitesinden önemli olabilir. Bu bir tercih meselesidir, o yüzden güncel sanat fotoğraf çalışmalarının teknik kalitesinden ziyade içerdiği kavram daha önemli hale geliyor demek yanlış olmaz ama eksik olur. Bu durum sanatçının insiyatifi doğrultusunda değişiklik gösterebilir. Taryn Simon ya da Nazif Topçuoğlu gibi sanatçıların işlerine baktığımız zaman, üretmiş oldukları işlerin kavramsal alt yapısı ve teknik kalitesi oldukça sağlam bir bütünlük halinde karşımıza çıkıyor.
Fotoğrafın güncel sanat ile olan ilk ilişkisi performans sanatı ile başlamış olmasa bile ilişkileri yoğun bir şekilde görülmektedir. Performatif işlere baktığımızda kimi zaman izleyici tarafından canlı olarak izlenemeyen performanslar, video ya da fotoğraf tekniği ile kayıt edilerek saklanıyordu. Bu noktada fotoğraf ya da video, işi başka bir boyuta taşıyarak izleyiciye sunuyor. Bu şekilde geçici olan bir anın muhafaza edilmesi sağlanıyor ve bu muhafaza biçimi eserin kendisi haline geliyor. Aslı Narin’in Ortaformat’ta daha önce yazmış olduğu oto portre, fotoğrafı ve performans sanatı ile ilişkisi içinde geçen bölüm bahsettiğim konuyu özetliyor. “Performans sanatı genelde canlı olarak deneyimlenir fakat onu belgeleyen ve sonsuz bir hayat sürmesini sağlayan şey, herşeyin ötesinde fotoğraftır.’’
Miladen Stilinovic’in Artist at Work isimli işi sanatçının yapmış olduğu performansı belgeleyen sekiz adet fotoğraftan oluşmaktadır. Stilinovic, yapmış olduğu performanstaki ironik tavırın belirginleşmesi için bu fotoğrafları yan yana dizerek gerçekleştirmiş olduğu performansı bir döngü içine sokmuştur.
Oluşum süreci içinde fotoğraf nihai bir medyum olarak sanat eserinin yaratım sürecini tamamlıyor. Bu durum performans sanatı içinde bahsettiğim konuya yakın ancak Robin Rhode işleri üzerinden konuşarak bunu daha net açıklayabilirim.
Fotoğrafın güncel sanatın içine girmesi kaçınılmazdır. Eadweard Muybridge’ in işleri ile Robin Rhode’un yapmış olduğu performatif düzenlemeler arasındaki ilişki oldukça yakındır. Rhode yapmış olduğu performansları fotoğraflayarak izleyiciye sunuyor. Bu performanslar süreç ve mekan algısı üzerine yapılmış birer illüzyon nihayetinde. Rhode, durumun ya da kavramın izleyici tarafından algılanabilmesi için kullanılabilecek en uygun medyum olan fotoğraf tekniği ile çalışmıştır. Oluşturduğu fotoğraflar süreç ve mekan farklılığını anlatması bakımından ‘’story board’’ tekniğine benzer bir şeklinde kare kare konumlandırılarak izleyiciye sunulmuştur. Güncel sanat içinde fotoğraf kullanmanın bir başka nedeni ise alternatif gerçeklikler yaratma çabasıdır. Ahmet Öğüt’ün yapmış olduğu Mutual Issues Inventive Acts çalışması bu alternatif gerçeklikler üzerine kuruludur. Sanatçı, İstanbul sokaklarında günlük gözlemleri sonucunda kaydettiği imajları farklı mekanlarda yeniden kurgulayarak başka bir gerçeklik yaratıyor.
Güncel sanat içinde fotoğraf farklı amaçlara hizmet ederek varlığını sürdürmüştür. Cai Weidong’ un yapmış fotoğraf reprodüksiyonları geleneksel resim olgusunu yeniden ele alarak, farklı bir teknik ile yeniden yorumlayarak, güncel bir bağlantı kurmuştur. Weidong’un On Site çalışması Vermeer’in Süt Döken Kadın isimli tablosunun farklı bir yorumudur.
Dijital fotoğraf, kullanım kolaylığı neticesinde fotoğraf sanatçının eskiz tekniği haline de gelebiliyor. Bu eskizler kurgulanan işin alt yapısını oluştururken bazen bire bir işin kendisi de olabiliyor. Duruma kendi sanatsal pratiğim üzerinden örnek verebilirim. Çalışmalarımın bir kısmını fotoğraf oluşturuyor ama daha çok fotoğrafı bir eskiz tekniği olarak kullanıyorum. Çekmiş olduğum fotoğraflar çalışmış olduğum konu ile ilgili görsel bir bellek haline geliyor. Gazete haberlerinde kullanılan fotoğraflar ya da benzeri ortamlarda karşımıza çıkan görseller, fotoğraf işlerimin görsel ve kavramsal temelini oluşturuyor. Çoğu kez haberini bile okumadığımız vasat bir görsel, benim işimin çıkış noktası olabiliyor. Son yapmış olduğum Proje Bütçesi işi de bahsetmiş olduğum gazete haberleri fikrinden yola çıkarak yapmış olduğum bir çalışmadır. Kurgulamış olduğum fotoğrafta; misafir sanatçı olarak gitmiş olduğum kurumun, projemi gerçekleştirmek için bana vaadettiği cüzi miktardaki para ile yazmış olduğum I Can’t yazısının arkasında durup gazetelerdeki haberlerin bir benzerini yaratarak kendimi polis tarafından yakalanmış bir suçlu gibi konumlandırıyorum.
Yapmış olduğum diğer kurmaca fotoğraf çalışmalarımda da görsel medyada yer alan haberler ve fotoğraflar işlerimin temelini oluşturmuştur. Kurguladığım fotoğraf kareleri bir anı göstermekten ziyade bir çok anın birleşmesinden oluşuyor. Bu yüzden anlatmak istediğim hikayeleri birden fazla fotoğraf karesi ile oluşturuyorum.
Sonuç olarak fotoğraf güncel sanat içinde fazlası ile kullanılan bir teknik haline gelmiştir. Dijital fotoğrafın kullanım kolaylığı ve sonuca çabucak ulaştırması bakımından fotoğraf makinası sanatçının bir nevi eskiz defteri olarak da iş görmektedir.
Kontrast Sayı 40, Mart-Nisan 2014
Özgür DEMİRCİ