Su içinde çimlenebilen ve kökleri sudaki oksijenden yararlanabilen bir tahıldır. İnsanlar için besin kaynağı olarak, tahıllar için de buğdaydan sonra gelen en önemli üründür. Aynı zamanda çeltik dünyadaki insanların yarıdan fazlasının ana besin kaynağıdır.
1995 yılına kadar ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin tamamı, yurt dışından getirilen çeşitlerdi. Günümüzde ise ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin tamamı, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde geliştirilen çeşitlerdir. Geliştirilen tohumlardan “Osmancık” çeşidi çeltik üretici ülkeler tarafından da kullanılmaktadır.
Çeltik dünyada, 53’ kuzey 35’ güney enlemleri arasında, Antarktika hariç her kıtada yetiştirilmektedir.
Çeltiğin kültürü yapılan iki türü; O. Sativa (Asya çeltiği) ve O. Glaberrima (Afrika çeltiği). Çeltik, buğdaygiller familyasının Poaideae alt familyasına ait Oryza oymağına dahildir.
Çeltik, M.Ö. 7000 yılına ait kazılarda Çin’in Chekiang eyaletinde bulunmuştur. Japonika çeşitleri ise Çin’in Hemudu bölgesinde bulunmuştur.
İlk çeltik tavalarının yapımı ve fidelenme işi Çin’de başlamıştır. Güney Çin veya belki Kuzey Vietnam’dan göçmenler, sulu alanlarda çeltik yetiştirme geleneğini Milattan önce ikinci milenyumda Filipinler’e taşımışlardır.
Çeltik M.Ö. 344-324 yılları arasında Büyük İskender’in Hindistan seferinden dönenler tarafından Akdeniz civarındaki ülkelere taşınmıştır.
Çeltik, Türkiye’ye 5. ve 6. yüzyıllarda Mısır’dan gelmiş olabilir. Diğer taraftan, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde çeltiğin Maraş, Mısır ve Filibe’de yetiştirildiğini bildirmiştir.
Türkiye’de bütün coğrafik bölgeler çeltik yetiştirilmesine elverişlidir. Fakat en önemli çeltik yetiştirilen bölgelerimiz, Marmara ve Karadeniz bölgeleridir. Önemli çeltik yetiştirilen illerimiz; Edirne, Balıkesir, Samsun, Çanakkale, Çorum, ve Çankırı’dır. 2009 yılında Edirne (Meriç Havzası) en fazla üretime (350.000 ton) sahip olmuştur, onu 100.000 ton üretim ile Balıkesir takip etmiştir. 2009 yılında ortalama çeltik verimi, dekar başına 750 kg. olmuştur. Ülkemizde çeltik verimi dünya ortalamasının çok üstündedir.
Türkiye’de yıllık pirinç tüketimi 550-600 bin ton arasında değişmektedir ve kişi başına yıllık tüketim ise 8 kg’dır. Yerli üretim 500 bin ton civarındadır.
Çeltik konulu fotoğraf çalışması ilk defa 4 Kasım 2004 yılında EFOD’da “Çeltik” dia gösterisi ile olmuştur. İlk gösteriden sonra çeltik fotoğrafları çekmeye devam ettim, bu sürede çalışma konu derinliği kazandı.
Çeltik konulu fotoğraf çalışması Meriç Havzası ile sınırlı kalmış olup, doğası, çeltik köylülerini, çalışanlarını, çalışma yöntemlerini, çeltik tarlalarındaki yaşamı, bu süreç içerisinde çeltik üretimin ile araç ve gereçlerinin gelişmeleri belgelenmeye çalışılmıştır.
Ceren ÖZCAN
[email protected]
Kontrast Sayı 41, Mayıs-Haziran 2014