Ülkemiz fotoğraf dergisi yayıncılığı incelendiğinde üç ana dönemden bahsedilebilir.
İlk dönem yayıncılığını 1932 ile 1976 yıllarını kapsayan “Denemeler Dönemi” olarak adlandırabiliriz. Bu dönemde; ülkemizin ekonomik koşulları ve fotoğrafın yaygın olmamasına paralel olarak özverili çabalarla ve sınırlı teknik olanaklarla baskıları yapılan fakat yayın hayatları çok kısa süren dergilerin yayını söz konusudur.
Cılız Sesler İlk Denemeler:
Şinasi Barutçu’nun Safder Sürel ile birlikte yayınladıkları “Profesyonel ve Amatörün Foto Dergisi” Cumhuriyet döneminin ilk fotoğraf dergisi olarak adlandırılabilir. Yayın merkezi Ankara olan derginin yayın tarihi 1945’dir ve iki sayı yayınlanabilmiştir. Bunu 1948 yılında, İzmir’de Fikri Göksay’ın yayınladığı “Fotoğraf” dergisi izler. Yayın hayatı kısa olan ve iki sayı yayımlanabilen dergi 32 sayfadır.
1958-1959 yıllarında Sungar Taylaner’in çıkarttığı ve toplam 14 sayı yayımlanabilen “Foto ve Fotoğrafçılık Mecmuası” ise üçüncü dergi olarak değerlendirilebilir. Dergi, aynı zamanda teknik içerikli ekler hazırlayarak okuyucularına sunmuştur.
1962 yılında Suzan ve Ayhan Babacan’ın yayınladığı “Fotoğraf Dergisi” de altı sayı yayınlanabilmiştir. 01.08.1962 tarihli ilk sayısında Ara Güler’in kapı tokmağını konu alan S/B bir fotoğrafını kapakta kullanan dergi, siyah beyaz baskılı ve 33 sayfa olarak çıkmıştır. “Başlarken” adlı sunu yazısında, iki tür fotoğraf dergisi yayınlanabileceği dile getirilmektedir. Bunlardan ilkinin; tamamen öğretici içerikte, ikincisinin ise, modern fotoğrafı izleyen ve sanat değeri olan çalışmalara yer veren bir dergi içeriğinde çıkması gerektiği vurgulanmaktadır. Fotoğraf dergisi yayın kurulu bu iki anlayışı birleştirip, eğitici yanı ağır basan bir dergi içeriğinin o günün Türk fotoğrafı gerçeğine daha uygun olacağını düşünerek ilk sayıdan itibaren bu anlayışa uygun bir içerikte dergiyi yayınlar. Dergi, kitabevleri ve bayiler aracılığı ile dolaşıma sokulmadan abonelik sistemi ile yayın hayatını sürdürmüştür.
Şubat 1977’de yayın hayatına başlayan ve Moral Tanıtım ve Tic. Kol. Şirketi tarafından yayımlanan “Fotoğraf Sanatı” dergisi de beş sayılık bir yayın hayatı sürdürebilmiştir. Yazı işleri müdürlüğünü Ö. Engin ERAĞAN’ın, yayın yönetmenliğini ise Güler Ertan’ın yürüttüğü derginin birinci sayısında kaleme alınan sunu yazısında; Fotoğrafın Türkiye’de layık olduğu yere kavuşamadığı, azınlık bir grubun elinde olduğu ve henüz eğitim kurumlarında dahi fotoğraf eğitimi verilmediği gibi sorunlar dile getirilmekte ve derginin tüm amatör ve profesyonel fotoğrafçılara hitap edeceği ifade edilmektedir. Fotoğraf dergileri içinde ilk renkli fotoğraf, derginin ilk sayısı ile birlikte yayınlanmaya başlanır. 20- 28,5 cm ebatlarında ve renkli yayınlanan derginin 4. sayısında Ernst Haas’a ait renkli bir fotoğraf poster boyutunda basılarak dergi içinde ek olarak verilmiştir. Derginin yayın merkezi İstanbul’dur.
Uzun Soluklu Yayınlar Başlıyor
Ayağa kalkma ya da uzun soluklu yayınların başlangıcı olarak da adlandırabileceğimiz ikinci dönemi, 1977-1993 yılları arasına oturtabiliriz. Bu dönem için daha uzun soluklu ve kurumsal destek ile dergilerin yayınlanmaya başlamış olduğu söylenebilir. Bu dönem aynı zamanda, ülkemizde fotoğrafın yaygınlık kazandığı yıllardır. İkisi Ankara, biri İstanbul merkezli olan üç önemli dergiden bahsedilebilir. Daha profesyonel bir yaklaşım, reklâm gelirleri ve önemli bir okuyucu kitlesinin oluşmaya başladığı yıllar olarak da değerlendirilebilir. Bu dönem dergi yayıncılığının ana karakteri için belki de; fotoğraf dünyasına karşılıksız sahip çıkma, idealizim ve bir çeşit gönüllükten bahsedilebilir. Bu dönemin önemli dergilerinden ilki olan “Yeni Fotoğraf Dergisi”, Ekim 1976’da yayın hayatına başlar. Mayıs 1981’e kadar yayın hayatını sürdürerek ilk uzun süreli yayın yapan dergi olur. Sahibi ve Yazı İşleri Sorumluluğunu Engin (Çizgen) Özendes’in yaptığı dergiyi, Gültekin Çizgen ile birlikte çıkartırlar. İlk sayı renkli kapaklı, iç sayfalar ise siyah beyaz olarak yayınlanır. Nisan 1977’de yayınlanan 7. sayı ile iç sayfalarda da renkli fotoğraf kullanılmaya başlanır.
23.5×22 cm, kare formatta yayınlanan derginin ilk sayı sunu yazısında derginin amatör ve profesyonel tüm alanlara hitap edecek bir içerikte yayınlanacağı vurgusu yapılır. Dergi, fotoğrafa yeni başlayanlar için öğretici, profesyoneller için ise sorunlarının tartışılacağı bir platform olacaktır. Yeni Fotoğraf Dergisi, aynı zamanda, yayınladığı yıllıklar ile de önemli bir işlevi yerine getirir. Dergi zor koşullarda özverili çalışmaların bir sonucu olarak yaşam bulur.
Şimdiye kadar yayınlanan dergilerin ötesinde sayfalarına reklam da alan dergi 53-64 sayfa aralığında 45 sayı olarak yayınlanır.
İkinci önemli dergi ise, Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği’nin yayınladığı “Fotograf Dergisi”dir. Kasım 1978’de ilk sayısı yayınlanan dergi, ülkemizde şimdiye kadar yayınlanan fotoğraf dergileri içinde müstesna bir yere sahiptir. Döneminin sosyoekonomik ve teknolojik koşulları göz önüne alındığında, ayrı ve önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Profesyonel bir ekip yerine, amatör bir fotoğraf derneği kadrolarının çıkarttığı ve 14. sayıdan sonra yayınevi ve kitapçılarda satışı yapılan derginin gösterdiği başarı, amatör fotoğraf derneklerinin Türk fotoğrafı içindeki başarısı için de önemli bir örnektir. Başlangıçta siyah beyaz olarak yayınlanan dergi, Aralık 1984’de yayınlanan 23. sayıdan itibaren yeni bir boyut ve içerikle, renkli olarak yayınlanır. 49. sayıya kadar düzenli bir şekilde çıkar. Aralık 1986’da yayınlanan 46. sayıda FIAP onayı alır. Ekonomik zorluklar amatör bir derneğin sınırlarını aşınca, Haziran 1987 yayınlanan 49. sayıdan itibaren yayına ara verilir. Dört yıllık bir aranın ardından, 50. sayı ile 1991’de yeni bir anlayışla derginin yayınına başlanır. İki ayda bir yayınlanan derginin ayakta kalması her dönem için ciddi sıkıntılar yaratsa da, dernek yöneticileri ve yayın kurulları bu zorlukların üstesinden gelmiştir. AFSAD’ın Fotograf Dergisi yayıncılığı macerası 1993’de yayınlanan 57. sayı ile son bulsa da derneğin kuruluşundan günümüze kadar ulaşan bir yayıncı anlayış damarı bulunmaktadır.
Şu an elimizde bulunan Kontrast fotoğraf dergisi de, bu yayıncı anlayışın, dernek olanakları ölçüsünde başarılı devamı niteliğindedir.
“O dönemde sponsorluk denen bir anlayış yoktu. Kaldı ki olsa bile nasıl yaklaşırdık tartışmalı bir konu bu. Fotograf dergisi küçük küçük ilanlar da alıyordu ve bu ilan paraları küçük rakamlar da olsa katkı sağlıyordu. Yazı Kurulu dergiye girecek yazı ve fotoğraflara karar verirdi. O dönemdeki imzasız yazıların (sunum yazıları vs) birçoğu bana aittir. Derginin farklı bir formatı vardı. Önce ikiye katlanır, sonra dörde katlanır ve küçülür, açılınca büyürdü. Camera Work dergisinden esinlenmiştik bu tasarımı.
Tanıdık matbaalarda mümkün olduğunca ucuza basılır ve dağıtımı biz yapardık. Yeni Fotoğraf Dergisi’nden sonra ikinci fotoğraf dergisi bizim dergiydi. İki derginin hacimleri karşılaştırılamazdı. Bizimki biraz daha dergi-bülten havasındaydı ve o zaman en uzun süre yayınlanan fotoğraf dergisiydi. Kontrollü ve toplumsal içeriği olan bir dergiydi.” (Özcan Yurdalan söyleşisi)
İFSAK’ın fotoğraf ve sinema dergisi ilk olarak “Aylık Haber Bülteni” ismi ile Eylül 1978’de yayınlanır. Mart 1985’de yayınlanan 51 ve 52. sayı ile birlikte “Fotoğraf-Sinema” ismi ile çıkmaya başlar. 16 Mayıs 1985’de bugünkü ismi olan “İFSAK Fotoğraf ve Sinema Dergisi” adı ile yayınlanmaya başlar. Yılda 10 sayı olarak aylık yayınlanır. Satışı yapılmayan dergi daha çok dernek içi haberleşme ve bilgilenme için kullanılır. 129. sayı ile Temmuz 1999’a kadar yayınlanır. Bu tarihten sonra dergi yeni içerik ve tasarımla yayınlanır. Yeni dergi haber ve röportaj ağırlıklıdır. Sinema yazılarının da yer aldığı dergi 2012’de yeni baştan ele alınarak büyük boy formatta ve zengin bir içerikle 120-140 sayfa aralığında yayınlanmaya başlanır. Yılda dört sayı çıkması düşünülen derginin, her sayıda belirli bir tema üzerine kuramsal ve araştırma yazılarının yer alacağı bir içeriği barındırması hedeflenmiştir.
Dönemin üçüncü önemli dergisi ise; ilk sayısı Şubat 1988’de yayınlanan “Refo Fotoğraf Sanatı Dergisi” dir. İki ayda bir yayınlanan derginin İmtiyaz Sahibi Halim Kulaksızdır. Yazı İşleri Müdürlüğünü ise Servet Kulaksız yürütür. Renkli kuşe kağıda baskılı ve 50 sayfa çıkan dergi, fotoğraf dergisi yayıncılığında yeni bir sayfa açar. İçeriğinde; portfolyo yayınlarının, makalelerin ve teknik içerikli bilgilerin yer aldığı dergi, aynı zamanda fotoğraf dünyasından haberlere de sayfalarında genişçe yer verir. Derginin yayınlanmasında Halim Kulaksız’ın özverili çalışmaları önemli olmuş ve yayınlandığı dönemde Türk fotoğrafında önemli işlevler yerine getirmiştir. Dört yıl yayın hayıtını sürdüren dergi Ekim 1991’de yayınlanan 23. sayı ile birlikte yayın hayatını bitirir.
Bu dönem için bahsedebileceğimiz bir diğer yayın da, “Yeni Objektif” dergisidir. Ağustos 1990’da çıkan 4. sayı ile Eylül-Ekim 1990’daki 5 ve 6. sayısına ulaşabildiğim derginin basım ve yayın merkezi İstanbul’dur. İmtiyaz sahipliği ve genel yayın yönetmenliğini Çetin Demirtaş’ın yaptığı dergi, siyah beyaz baskılı 32 sayfadan oluşmaktadır. Baskı kalitesi düşük olan dergi altı sayı yayınlanmıştır.
Sektörel ve Profesyonel Yayınlar Dönemi
Bu başlık altında yapılan sektörel yayın tanımı, yayıncı kuruluşlar tarafından yayınlanan ve fotoğraf sektörü içindeki kuruluşların reklam destekleri ve dergi satışlarından elde edilen gelir ile yayın hayatını sürdüren dergileri kapsamaktadır. Burada tamamen bir profesyonellik ve sermayenin varlığı sözkonusudur. Bu dönemi başka adlarla tanımlamak da mümkündür. Bu tanımın ilk örneği, daha önce kurucuları arasında yer aldığı Rönesans şirketler grubu içerisinde yayın alanında hizmet veren Şerif Antepli’nin, edindiği tecrübelerle 1995’de Ant Yayınlarını kurarak “Fotoğraf” dergisini yayınlamaya başlamasıdır. Ş.Antepli’nin imtiyaz sahipliğinde ve Ö. Serkan Bakar’ın yayın yönetmenliğinde (1995-2008 arası Nadir Ede) çıkan Fotoğraf Dergisi’ne sektör dergilerinin bu dönemdeki ilk örneği denebilir. İlk sayısı Haziran 1995’de yayınlanan dergi 82 sayfa renkli kuşe kağıda baskılı olarak yayınlanır. Dergi sektöre ait ürün tanıtımı ve reklam sayfalarının yanında röportajlar, makaleler ve portfolyo yayını ile fotoğraf dünyasından haberlere yer veren bir içeriği barındırır. İki ayda bir yayınlanan ve 105. sayı ile yayınına devam eden dergi ülkemizin bu alandaki en uzun soluklu dergisidir. Ant Yayıncılık Ocak 1999’da Photo Digital dergisini yayınlamaya başlar. 2000 yılında Collection ve Bilgisayar Gazetesi de yayıncı kuruluşun çıkarttığı dergilere eklenir.
Şerif Antepli’nin Fotoğraf dergisi ile başlatabileceğimiz bu süreç, grafik uygulamalar ve digital teknolojinin sunduğu geniş olanaklarla biçim olarak iyi tasarlanmış ve kaliteli baskıların yapıldığı ve çağdaş dergicilik anlayışının fotoğraf dergilerine de yansıdığı dönemin başlangıcı olabilir. Finansal destek ağırlıkta sektöre ait şirketlerden alınan reklamlarla sağlanmaktadır.
Bu dönem aynı zamanda dergi yayıncılığının İstanbul merkezli yayınlarla devam ettiği bir süreçtir. Ankara merkezli iki yayın olan Refo Fotoğraf Sanatı dergisi ve AFSAD’ın Fotograf Dergisi’nin yayınlarının son bulması sonucu bu alandaki tek yayıncı il İstanbul olur. Şu anda ülkemizde yayınlanan tüm süreli fotoğraf dergisi yayınların merkezi İstanbul’dur. Diğer illerimizde bu konuda herhangi bir çalışma yoktur ve uzun vadede de olmayacağı görülmektedir.
Dijital fotoğrafın yaygınlık kazanması ile birlikte bu alanda yeni dergiler de yayınlanmaya başlanır. 2005’de Grafik market yayınları tarafından yayınlanmaya başlayan ve yayın yönetmenliğini Özlem Paker’in yaptığı Magazin Photoshop dergisi, yine aynı yıl Etna yayıncılık tarafından yayınlanmaya başlayan ve yazı işleri müdürlüğünü Seçil Bayraktar’ın yayın danışmanlığın ise Emre İkizler’in yaptığı Photoline dergisi bu dergilere örnektir. Bu dergilere son örnek ise 1 Nisan 2012’de yayınlanmaya başlayan ve 4.sayısı yayınlanan Digital SLR dergisidir. Derpa dergi yayınları tarafından yayınlanan derginin editörlüğünü Onur Korkmaz yürütmektedir. Bu dergileri yayınlayan yayıncı kuruluşlar aynı zamanda farklı konularda da dergi yayıncılığı yapmaktadırlar.
Dönemin sektör dergileri dışında yayınlanan iki önemli dergisi ise; “Geniş Açı” ve “İz” dergisidir. Boğaziçi Üniversitesi Fotoğrafçılık Kulübü üyesi bir grubun yayınladığı ve genel yayın yönetmenliğini Refik Akyüz’ün yaptığı “Geniş Açı” dergisi, 1997’de yayın hayatına başlar. Üç ayda bir yayınlanan dergi daha sonra iki ayda bir yayınlanmaya başlar. Her sayısında farklı dosya konularını ele alarak, fotoğraf yanında metin ve röportaj ağırlıklı bir yayın politikası izler. Ağırlıklı olarak yurt dışından fotoğrafçıların çalışmalarına ve röportajlarına yer veren dergi, önemli fotoğrafçıların çalışmalarına yer verir. Sınırlı sayıda reklam alan dergi, 10 yıllık bir yayın hayatı sürdürür ve Kasım 2006’da 50. sayı ile yayın hayatına son verir. Yayın merkezi İstanbul’dur.
Bu dönemle birlikte, günümüzün de önemli dergilerinden olan İz dergisi, Ara Güler yönetiminde ve Hasan Şenyüksel’in yazı işleri sorumluluğunda 2006’da yayınlanmaya başlar. Fotoğrafevi yayınlarından çıkan derginin ilk sayısı Ocak 2006 yayınlanır. İki ayda bir yayınlanan dergi daha ilk sayısından itibaren göz dolduran tasarımı ve baskı kalitesi ile kamuoyunun beğenisini kazanır. Yazıdan çok fotoğrafa ve onun anlatım diline ağırlık veren dergi, tasarım ve baskı kalitesi olarak da yurt dışında yayınlanan fotoğraf dergilerinin kalitesini aratmayacak başarılı bir yayın anlayışı izler. Dergi ağırlıklı olarak Magnum fotoğrafçılarına ve bu anlayışa uygun çalışmalara yer verir. Bunun yanında yurtiçi ve dışından kurgusal çalışmalar yapan fotoğrafçılar da kendilerine yer bulur. Sponsor desteği de bulan dergi 7. yılında ve 42. sayı ile yayın hayatına devam etmektedir.
Mart 2010’da yayına giren ve imtiyaz sahipliğini Ahmet Turgut’un, yayın yönetmenliğini ise Eren Erdem’in yaptığı “46” dergisi, dergi yayıncılığına yeni bir soluk ve anlayış getirmiştir. Profesyonel bir yaklaşımla hazırlanan ve ağırlıklı olarak Mehmet Turgut’un fotoğraf çalışmalarının yer aldığı dergi, çeşitli kavramlar etrafında ülkemizin ünlü sanatçıları ile yapılan söyleşileri de içeriğinde barındırmaktadır. Ürün tanıtımı ve reklâm sayfalarının da içerikte yer aldığı dergi, iki ayda bir yayınlanmakta ve 17. sayısı ile yayın hayatına devam etmektedir. Yayıncı şirket merkezi Ankara olan derginin yayın merkezi İstanbul’dur. Yüksek gramajlı kâğıda baskılı dergi 120 sayfalık bir içerikle yayınlanmaktadır. Türkiye’de yayınlanan fotoğraf dergileri içinde, gerek yayın ve gerekse içerikte yer alan çalışmalar bakımından, ismi bir fotoğrafçı ile anılan ilk dergi denebilir. Bu isim günümüzün önemli fotoğrafçıları arasında yer alan Mehmet Turgut’tur. Fotoğrafçı dergiye hayat veren isimdir aynı zamanda.
Bu dönemde yayınlanan bir diğer dergi ise “Photoworld” dergisidir. Genel yayın yönetmenliğini Murat Gür’ün yaptığı dergi, aynı ismi taşıyan fotoğraf merkezi tarafından yayınlanmaktadır. Eylül 2007 tarihinde yayın hayatına başlayan dergi, 32. sayı ile yayınını sürdürmektedir. İki ayda bir yayınlanan ve 72 sayfalık bir içeriğe sahip olan dergi, aynı zamanda, fotoğraf makine ve malzemeleri için çeşitli testler yapmakta ve bu testler sektör tarafından referans olarak kullanılmaktadır. Amatör ve ileri amatörlere dönük ve sayfalarında profesyonel çalışmalara yer veren derginin yayın merkezi İstanbul’dur. Finansı, alınan reklâmlar ve satışlarla sağlanmaktadır.
Bu dönemin en kısa süreli yayını ise, Temmuz 2007’de ilk sayısı yayınlanan ve yayın hayatı üç sayı süren “f: Fotoğraf Dergisi” dir. Mehmet Oflazoğlu yönetimindeki Fotofilm Sanat Merkezi tarafından 2012’de yayınlanmaya başlayan ve 2. sayısı raflarda olan Fotofilm Fotoğraf Dergisi ise en genç yayındır.
1995-2012 yılları arası sektörel ve profesyonel dergi yayıncılığı olarak adlandırdığım dönem öncesi yayınlanan dergilerin, bu dönem dergilerinden ayrıldığı en temel nokta kanımca, karşılıksız bir gönüllük -bekli de bir idealizm- içinde çalışılmasıdır. AFSAD Fotograf dergisinde, Refo Fotoğraf Sanatı dergisinde, Yeni Fotoğraf dergisinde ve önceki dergilerde de bu gönüllülüğü ve Türk fotoğrafına karşılıksız bir sahip çıkma isteğini görmek mümkündür. Dönemin ekonomik ve teknolojik koşullarını da göz önüne aldığımızda bu çabalar anlam kazanmaktadır. Sektörel ve profesyonel dönem olarak adlandırdığım ve günümüzü de içine alan süreç ise profesyonel bir tavrı içinde barındırmaktadır. Amatör ya da yarı profesyonel bir tavrın ötesinde ardında belirli bir sermaye gücü olan kurum ve yayıncı kuruluşlar fotoğraf dergisi yayınında rol almaya başlarlar. Bu durum olması gereken ve geç kalınmış bir süreçtir. Fotoğrafın ve sektörün ülkemizde yaygınlık kazanması ile paralel olarak gelişen bir yayıncılık sürecidir bu aynı zamanda.
Basılı dergi yayıncılığı yanında sanal dergi yayıncılığında da son yıllarda hızlı bir artış yaşanmaktadır. Başarılı yayınların yapıldığı bu alan, ayrı bir makalenin konusu olabilecek ölçektedir.
Kazım ŞAHBUDAK
Kontrast Sayı 33, Ocak-Şubat 2013